ਸੇਵਾ ਦੇ ਪੁੰਜ - ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ

ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ(ਘਨ੍ਹਈਆ) ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1648 ਈ: ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਨੱਥੂ ਰਾਮ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪਿੰਡ ਸੋਧਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਭਾਈ ਨੱਥੂ ਰਾਮ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਬੜਾ ਮਿੱਠਾ ਤੇ ਪਿਆਰਾ ਸੀ। ਪਰ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਦੀ ਰੁਚੀ ਵੈਰਾਗ, ਤਿਆਗ ਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪ ਬਚਪਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਤੇ ਦਇਆਵਾਨ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਬਚਪਨ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਘਰ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਆਪ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਆ ਗਈ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਜੀਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਨਨੂਆ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕੀਤੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਇਕ ਤਾਂ ਆਪ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਗਤੀ-ਭਾਵ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਭਾਈ ਨਨੂਆ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਸੋਨੇ ਤੇ ਸੁਹਾਗੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਨਨੂਆ ਜੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਭਾਈ ਨਨੂਆ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਚਨ ਤੇ ਬਾਣੀ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜੋ ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਦੀ ਜਾਗ ਲਗ ਗਈ। ਆਪ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ। ਇਕ ਦਿਨ ਅਚਾਨਕ ਭਾਈ ਨਨੂਆ ਜੀ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਤਾਂ ਆਪ ਦਾ ਮਨ ਬੜਾ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਸੰਨ 1674 ਵਿਚ ਆਪ ਪੁਛਦੇ ਪੁਛਾਉਂਦੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਬਸ ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ ਆਪ ਉਥੇ ਦੇ ਹੀ ਹੋਕੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਆਪ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਭਾਈ ਨਨੂਆ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਸੁਣੀ ਸੀ ਤੇ ਇਥੇ ਆਪਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਸੰਗਤ ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਆਇਆਂ ਹਾਂ। ਕਿਰਪਾ ਕਰੋ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਬਖਸ਼ੋ। ਇਥੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਲੰਗਰ ਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਇਕ ਸਾਲ ਆਪਜੀ ਨੇ ਤੰਨ-ਮੰਨ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਕੇ ਬਚਨ ਕੀਤੇ ,”ਤੁਹਾਡੀ ਘਾਲ ਥਾਂਇ ਪਈ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਜਾਉ ਆਪ ਵੀ ਨਾਮ ਜਪੋ ਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਪਾਉ।" ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਬਚਨਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਉਥੋਂ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਲ ਚਲ ਪਏ ਅਤੇ ਅਟਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਵੇਹ ਨਾਮੀ ਸਥਾਨ ਤੇ ਆਪਜੀ ਨੂੰ ਪਿਆਸ ਲਗੀ ਤਾਂ ਆਪਨੇ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਮੰਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕੀ ਇਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੜੀ ਕਿੱਲਤ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਪਾਣੀ ਬੜੀ ਦੂਰ ਤੋਂ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਆਪ ਪਾਣੀ ਵੀ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾ ਨੂੰ ਕੀ ਪਿਆਉਣਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਤਾਂ ਬੁਝਾ ਲਈ ਪਰ ਅੱਗੇ ਨਾ ਜਾਕੇ ਕਵੇਹ ਵਿਚ ਹੀ ਟਿਕਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਹਰ ਪਿਆਸੇ ਦੀ ਜਲ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਕਵੇਹ ਤੋਂ ਰਤਾ ਵਿਥ ਤੇ ਹਰੋਹ ਨਾਮੀ ਨਦੀ ਤੋਂ ਉਹ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੜਾ ਭਰਦੇ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਈ ਜਾਂਦੇ। ਘੜਾ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੁੜ ਭਰ ਲਿਆਂਦੇ। 

ਇਸ ਦੌਰਾਨ 1675 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਗੁਰਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ 1678 ਵਿਚ ਕਵੇਹ ਛੱਡ ਕੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਹਰ ਵੇਲਾ ਆਪ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ। ਗਲ ਵਿਚ ਮਸ਼ਕ ਜਾਂ ਸਿਰ ਤੇ ਘੜਾ, ਉਹ ਹਰ ਵੇਲੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੇ ਪਲਟਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਰਣਭੂਮੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੀ ਠਾਹ ਠਾਹ, ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੂਕਰ ਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਬਰਛਿਆਂ ਦੀ ਛਣਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ  ਜਖਮੀਆਂ ਦੀ ਚੀਕ ਪੁਕਾਰ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹਰ ਵਕਤ ਤੜਪਦੇ ਜਖ਼ਮੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਪਾਉਂਦੇ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿੱਤ ਦਾ ਕਿਰਿਆ ਕਰਮ ਬਣ ਗਿਆ। ਕਈੰ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਕੀ ਦੁਸ਼ਮਨ ਪਾਣੀ ਪੀਕੇ ਫਿਰ ਤਰੋ-ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕਾਂ ਉੱਪਰ ਟੁੱਟ ਪੈਂਦਾ। ਇਹ ਸਭ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕ ਦੁਖੀ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇਖ ਕੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਆਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉੱਥੇ ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਸਿੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਜਾ ਕੇ ਮੁਰਦਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਪਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਮੁਸਕਰਾਏ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਅਸੀਂ ਹੁਣੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸਹੀ ਗਲਬਾਤ ਪੁਛ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ| ਭਾਈ ਘਨਈਆ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਮੋਢੇ ਉੱਤੇ ਮਸ਼ਕ ਰਖੀ ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਣ ਗੁਣਾਉਂਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਪੁੱਜ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ‘‘ਹਾਂ ਭਾਈ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜੰਗ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਫੱਟੜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਉੱਥੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਫੱਟੜਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤੇ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।" ਤਾਂ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ,"ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਭੁੱਲ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਪਿਆਸਿਆਂ ਤੇ ਫੱਟੜਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਫੱਟੜ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡਾ ਹੀ ਚੇਹਰਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।" 

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਸਣ ਤੋਂ ਉਠੇ ਤੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਗਾਇਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੱਥਾ ਚੁੰਮਿਆ ਤੇ ਗਦ ਗਦ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੇ, ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਤੂੰ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਸਮਝਿਆ ਹੈ, ਤੇਰੀ ਕਮਾਈ ਧੰਨ ਹੈ, ਤੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਅਨਿਨ ਭਗਤ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਇਕ ਮਲ੍ਹਮ ਦੀ ਡੱਬੀ ਮੰਗਵਾਈ ਤੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਕੇ ਹੁਕਮ ਦਿਤਾ, ਭਾਈ ਜਿੱਥੋਂ ਤੁਸੀਂ ਫੱਟੜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਖਮਾਂ ਤੇ ਮਲ੍ਹਮ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿਆ ਕਰੋ। ਇਸ ਘਟਨਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਚਿਰ ਪਿਛੋਂ ਜਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਖਾਲੀ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਸੋਧਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਹ ਸੇਵਾ ਵੀ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ 10 ਕੁ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਜਾਰੇ ਤੇ ਪਿੰਡ ਸੋਧਰੇ ਵਿਚ ਹੀ 20 ਸਤੰਬਰ 1718 ਈ: ਨੂੰ 70 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਇਕ ਦਿਨ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦੇ ਸੁਣਦੇ ਅਜਿਹੀ ਸਮਾਧੀ ਲਗਾਈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ। ਸੰਗਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਵੇਖਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਲ-ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਰੰਭ ਹੋਈ|