ਆਪਟੀਕਲ ਫਾਈਬਰ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ - ਡਾ. ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪਾਨੀ

ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪਾਨੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਈਬਰ ਆਪਟਿਕਸ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਫਾਈਬਰ ਆਪਟਿਕਸ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ' ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 31 ਅਕਤੂਬਰ 1926 ਵਿੱਚ ਮੋਗੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪਾਨੀ, ਕੋਲਾ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਂ, ਕੁੰਦਨ ਕੌਰ ਕਪਾਨੀ, ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਸੀ। ਫੌਰਚਿਊਨ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ "ਅਨਸੰਗ ਹੀਰੋਜ਼" ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ 22 ਨਵੰਬਰ, 1999 ਦੇ ਇਸ ਅੰਕ ਵਿਚ ਸਦੀ ਦਾ ਬਿਜ਼ਨੈੱਸਮੈਨ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਮੋਗਾ ਵਿੱਚ ਜੰਮੇ, ਕਪਾਨੀ ਨੇ ਆਗਰਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਦੇ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆਪਟਿਕਸ ਵਿੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਲੰਡਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ 1955 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬਣ ਕੇ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2021 ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਰਵਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਫੈਕਟਰੀਜ਼ ਸਰਵਿਸ(IOFS) ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਆਪਟੀਕਲ ਫਾਈਬਰ ਇੱਕ ਲਚਕੀਲਾ, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਫਾਈਬਰ ਹੈ ਜੋ ਗਲਾਸ (ਸਿਲਿਕਾ) ਜਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਵਾਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਮੋਟੇ ਵਿਆਸ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਟੀਕਲ ਫਾਈਬਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਕਸਰ ਫਾਈਬਰ ਦੇ ਦੋ ਸਿਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਾਈਬਰ-ਆਪਟਿਕ ਸੰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਲੱਭਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਨਾਲੋਂ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਬੈਂਡਵਿਡਥ (ਡੇਟਾ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਦਰਾਂ) 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੇਬਲ ਧਾਤੂ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫਾਈਬਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਗਨਲ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਫਾਈਬਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ(ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਜਿਸ ਤੋਂ ਧਾਤ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ)। ਸਾਲ 1953 ਵਿੱਚ, ਲੰਡਨ ਦੇ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਕਾਲਜ ਵਿਖੇ ਹੈਰੋਲਡ ਹੌਪਕਿੰਸ ਅਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪਾਨੀ ਨੇ 10,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਾਈਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚਿੱਤਰ-ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਬੰਡਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 75 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬੇ ਬੰਡਲ ਦੁਆਰਾ ਚਿੱਤਰ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਫਾਈਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਕਪਾਨੀ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਸਾਇੰਟਿਫਿਕ ਅਮਰੀਕਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ 'ਫਾਈਬਰ ਆਪਟਿਕਸ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਵੇਂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੋਜਕਰਤਾ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ। ਕਾਪਾਨੀ ਦੇ ਖੋਜਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਈਬਰ-ਆਪਟਿਕਸ ਸੰਚਾਰ, ਲੇਜ਼ਰ, ਬਾਇਓਮੈਡੀਕਲ ਇੰਸਟਰੂਮੈਂਟੇਸ਼ਨ, ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਿਗਰਾਨੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ 120 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੇਟੈਂਟ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇਨਵੈਂਟਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਵਜੋਂ, ਕਪਾਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸੀ ਅਤੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਫੰਡ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਅਕਾਦਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੇਤਰ ਚ ਯੋਗਦਾਨ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਮਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਲਾਹਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਕਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਚੇਅਰਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸਨਫਰੈਂਸਿਸਕੋ ਦੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਕਲਾ ਅਜਾਇਬਘਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲਵਾਈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਪਾਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਨਮੋਲ ਵਸਤਾਂ ਸਾਂਭੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਦੂਰ ਅੰਦੇਸ਼ੀ ਦਾ ਪਤਾ ਏਥੋਂ ਲੱਗਦੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਸਾਰ ਨਾਂ ਦਾ ਰਸਾਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1984 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖੀ ਘਾਣ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਪੰਨੇ ਉੱਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਛਪਵਾਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ 4 ਦਸੰਬਰ 2020 ਨੂੰ 94 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।