ਧਰਤੀ ਬਾਰੇ ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ - 2 (ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ)

ਧਰਤੀ ਦੀ ਪੇਪੜੀ(crust) 5–70 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (3.1–43.5 ਮੀਲ) ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਪਰਤ ਹੈ। ਪੇਪੜੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਮੋਟਾਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 18 ਮੀਲ (30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਗਭਗ 6 ਮੀਲ (10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਹੈ। ਪੇਪੜੀ ਨੂੰ ਦੋ ਪਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਕਰੱਸਟ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਰੱਸਟ। ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਕਰੱਸਟ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦਾ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਾਰੀ ਸੁੱਕੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਕਰੱਸਟ ਦੀ ਮੋਟਾਈ 6 - 43 ਮੀਲ (25 - 70 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਕਰੱਸਟ ਦੀ ਔਸਤ ਉਮਰ ਲਗਭਗ 2.0 ਅਰਬ ਸਾਲ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। 2.5 ਬਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕ੍ਰਸਟਲ ਚੱਟਾਨਾਂ ਕ੍ਰੈਟਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਪੇਪੜੀ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ - ਸਿਆਲ(sial) ਅਤੇ ਸਿਮਾ(sima)। ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਰੱਸਟ ਧਰਤੀ ਦੇ ਲਿਥੋਸਫੀਅਰ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੰਦਰੀ ਬੇਸਿਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਰੱਸਟ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਫਿਕ ਚੱਟਾਨਾਂ ਜਾਂ ਸਿਮਾ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਕਰੱਸਟ ਜਾਂ ਸਿਆਲ ਨਾਲੋਂ ਪਤਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਘਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਔਸਤ ਘਣਤਾ ਲਗਭਗ 3.3 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਘਣ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਧਰਤੀ ਦੀ ਮੈਂਟਲ(mantle) 2,890 km ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮੈਂਟਲ ਨੂੰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜ਼ੋਨ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਉੱਪਰਲੇ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਮੈਂਟਲ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਰ-ਮੈਂਟਲ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਮੈਂਟਲ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਡੀ″ (ਡੀ-ਡਬਲ-ਪ੍ਰਾਈਮ) ਪਰਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂਟਲ ਦੇ ਤਲ 'ਤੇ ਦਬਾਅ ≈140 GPa (1.4 Matm) ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਠੋਸ, ਮੈਂਟਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ ਸਿਲੀਕੇਟ ਸਮੱਗਰੀ ਬਹੁਤ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਵਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੈਂਟਲ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰੱਸਟ ਵਿੱਚ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਗਰਮੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਜੋ ਇਸ ਗਤੀ ਨੂੰ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਧਰਤੀ ਦੀ ਪੇਪੜੀ ਅਤੇ ਮੈਂਟਲ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ, ਥੋਰੀਅਮ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਰੇਡੀਓਐਕਟਿਵ ਸੜਨ ਦੁਆਰਾ ਨਵਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਚੀ ਹੋਈ ਮੁੱਢਲੀ ਗਰਮੀ ਹੈ।

ਧਰਤੀ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਕੋਰ(outer core) ਲਗਭਗ 2,400 km (1,500 mi) ਮੋਟੀ ਇੱਕ ਤਰਲ ਪਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਨਿਕਲ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਠੋਸ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮੈਂਟਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਬਾਹਰੀ ਸੀਮਾ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਹੇਠਾਂ 2,890 km (1,800 mi) ਹੈ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਕੋਰ ਵਿਚਕਾਰ ਤਬਦੀਲੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਗਭਗ 5,150 km (3,200 mi) ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਧਰਤੀ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ(inner core) ਗ੍ਰਹਿ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਗਭਗ 1,220 km (760 mi) ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਠੋਸ ਗੇਂਦ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਘੇਰੇ ਦਾ ਲਗਭਗ 20% ਹੈ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਹੇ (80%) ਅਤੇ ਕੁਝ ਨਿਕਲ (ਨਾਈਫ) ਦਾ ਬਣਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਰਤ ਸ਼ੀਅਰ ਵੇਵਜ਼ (ਟਰਾਸਵਰਸ ਸਿਸਮਿਕ ਵੇਵਜ਼) ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਠੋਸ ਹੈ(ਜਦੋਂ P-ਤਰੰਗਾਂ ਬਾਹਰੀ ਕੋਰ - ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਸੀਮਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ S-ਤਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ)। ਧਰਤੀ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਤੇਜ਼ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। ਠੋਸ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਗਰਮ ਹੈ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਦੀ ਘਣਤਾ 12.6 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਘਣ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 13 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਘਣ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੋਰ (ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਕੋਰ) ਧਰਤੀ ਦੇ ਆਇਤਨ ਦਾ ਸਿਰਫ 16% ਹੈ ਪਰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪੁੰਜ ਦਾ 33% ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ 6000ºC ਮਾਪਿਆ ਹੈ। 6000 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ, ਇਹ ਆਇਰਨ ਕੋਰ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਜਿੰਨਾ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਕਾਰਨ ਦਬਾਅ ਇਸ ਨੂੰ ਤਰਲ ਬਣਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ।